Coöperatieve Bosgroepen ontzorgen nog steeds particuliere landgoedeigenaren

ARTIKEL

Broer de Boer, donderdag 4 mei 2023

338 sec

De organisatie van bosonderhoud

De redactie bezocht Bosgroep Noord-Oost Nederland. De ontvangst vond plaats in een fraai 18e-eeuws off the road pand van de Stichting Maatschappij van Weldadigheid (MvW) in Frederiksoord. Deze laatste organisatie neemt sinds 2021 een plaats in op de Unesco-werelderfgoedlijst. De Bosgroep ondersteunt zijn lid MvW bij het bos- en natuurbeheer.

Jacob Kruijer (l.) en Martijn Jansen bij Huize Westerbeek, waar de Maatschappij van Weldadigheid kantoor houdt

De coöperatieve vereniging Bosgroep Noord-Oost Nederland heeft een lange geschiedenis en is ontstaan door de fusie van de Bosgroepen Salland, Twente, De Holting en een aantal Friese Bosgroepen. Deze autonome coöperatie telt circa 800 leden, vooral particuliere bos- en natuureigenaren, en is daarmee de grootste van de drie Bosgroepen in ons land. Bosgroepregiomanager Martijn Jansen vertelt: 'Het bosbezit van onze leden varieert van 1 tot 1.000 hectare. Er werken 30 medewerkers bij ons, maar bijvoorbeeld voor dunningswerkzaamheden voor onze leden schakelen wij aannemers in. We hebben namelijk zelf geen materieel. Het bles- en meetwerk doen we wel zelf. De aanleiding voor de oprichting van de Bosgroepen, circa 100 jaar geleden, was de wens om gezamenlijk hout van landgoederen te verkopen.'

'De aanleiding voor de oprichting was de wens om gezamenlijk hout van landgoederen te verkopen'

Jansen: 'Die rol spelen we nog steeds. Na een dieptepunt in de jaren tachtig neemt de belangstelling voor inlands hout gelukkig weer toe. Circa 40 jaar geleden veranderde bosonderhoud op landgoederen in eigen beheer van een opbrengstenpost in een steeds hoger wordende kostenpost. Goed gekwalificeerd personeel verliet de landgoederen. Vermindering van de waterschapslasten met 90 procent gaf de landgoederen nadien wat ademruimte. Van de houtopbrengst alleen kan een landgoed ook nu niet meer bestaan. Sindsdien spelen wij een steeds grotere rol bij de beheertaken voor de aangesloten particuliere bosbezitters en organiseren we als het ware het bosonderhoud. En als het onze leden ontbreekt aan tijd of kennis, vragen wij namens hen subsidies aan, die beschikbaar zijn voor natuur- en bosbeheer.'

Kavelplaats Nederlandse Rondhoutveiling (foto: Bosgroepen)

550 hectare bos

Jacob Kruijer is opzichter bij de Maatschappij van Weldadigheid. Hij werkt hier inmiddels ruim vijfentwintig jaar. Hij blijkt een nazaat te zijn van één van de medeoprichters van Bosgroep De Holting, die opgegaan is in Bosgroep Noord-Oost Nederland. 'Wij bezitten 730 hectare bos, natuurterreinen, wegen, vennen en watergangen', vertelt hij. 'Circa 550 hectare daarvan is productiebos, waarvan ongeveer 20 procent loofbos. Huis Westerbeek in Frederiksoord, waar we kantoor houden, is één van de 60 rijksmonumenten op dit landgoed van totaal 1.308 hectare, dat de MvW in eigendom heeft. Verder bezitten we 450 hectare cultuurgrond met een zevental pachters. Daarnaast hebben we nog circa 50 hectare grond die we in erfpacht hebben uitgegeven. De bossen met houtproductie vormen we langzaam om van homogene naar heterogene bossen. Uiteraard zijn wij, net als veel andere Bosgroep-leden, een particuliere eigenaar. In 2004 ontving de MvW als eerste particulier in Drenthe het FSC-certificaat.'

Verlengstuk

Hoe moet je je de werkwijze van zo'n Bosgroep voorstellen? Jansen: 'Allereerst zijn we niet meer houthakkers die een rol spelen bij grote stromen bomen van één soort. Evenmin zijn we een commercieel bureau dat zich uitsluitend op beleids- en beheerplannen richt. We zien onszelf als een verlengstuk van boseigenaren en we streven hun doelen na. Dit is vervat in bosbeheerplannen en bosbeleidsplannen. We betrekken ook provincies, gemeenten en ecologen bij het opstellen van de bosbeleidsplannen. Soms is daarbij sprake van de ontwikkeling van natuurterreinen door verandering van inrichting. Voorbeelden hiervan zijn het opnieuw zichtbaar maken van paden uit cultureel of historisch belang en het opslagvrij maken van heidevelden.'

Vlonderaanleg op het MvW-terrein in het kader van de regeling Versnel Natuurherstel, onder projectleiding van de Bosgroep (foto: MvW)

Jansen: 'Bij duurzaam beheer van bossen zijn kaalslag en monoculturen uiteraard verleden tijd. We stimuleren de biodiversiteit en de fauna door hout achter te laten na het dunnen. Daarnaast zoeken we stabiele boomsoorten die klimaatbestendig zijn en zorgen we dat ze het water in de bodem langer vasthouden. Bij de loofbomen is dat bijvoorbeeld Carpinus, die voor humus zorgt en daarmee een goede bodemverbeteraar is. Bovendien levert deze boomsoort de opgenomen kalk via het gevallen blad weer terug aan de bodem. De MvW heeft totaal circa 3.300 individuele laanbomen. Bij 1.000 daarvan met achterstallig onderhoud hebben we vanwege de veiligheid een VTA-controle uitgevoerd. In samenspraak met Landschapsbeheer Drenthe hebben we vervolgens het vereiste onderhoud laten aannemen. We hebben voor de MvW ook zogenoemde tweelagenkaarten opgesteld. Die geven invulling aan de onderbegroeiing in de bospercelen waar de houtoogst plaatsvindt.'

Blessen bij een lid van de Bosgroepen, voorafgaand aan de dunning (foto: Marjolein den Hartog -- copyright: Bosgroepen)

Dunning

We verleggen de focus even naar het dunnen van het productiebos. We zien dat de Bosgroep in het bosbeleids- en -beheerplan de houtopstand van 550 hectare opgedeeld heeft in vijf blokken. Opzichter Kruijer vertelt hierover: 'Elk jaar pakken we één blok aan om hierin te dunnen. Jansen en ik maken daarin samen een rondgang en bespreken wat ons staat te doen. Dunnen is voor ons maatwerk. In principe halen we maximaal 80 procent van de hergroei uit zo'n blok. En als het in het belang van het bos en de natuur is, slaan we het dunnen gewoon vijf jaar over. Overigens staat niet de houtproductie centraal bij het dunnen, mocht je dat denken. De natuurwaarden van een bos zijn voor ons van groot belang, ongeacht of het loof- of naaldbos is. Wat nu bos is, willen we als bos behouden en het vertegenwoordigt voor ons ook een culturele en een recreatieve functie. In 1972 heeft een zware storm veel schade aangericht in onze bossen. Het naaldhout dat daarna aangeplant is, bestond vooral uit een monocultuur van fijnspar, die nu kaprijp is. Na het dunnen brengen we verandering aan in die monocultuur.'

Meetwerk bij een lid van de Bosgroepen, voorafgaand aan dunning. Met een boomklem wordt de diameter van de boom gemeten. (Foto: Marjolein den Hartog - copyright: Bosgroepen)

Aanplantadviezen

Bij herinplant let men bij de MvW op de lagenstructuur. Daarbij wordt voor de naaldhoutproductie onder meer gekozen voor de reuzenzilverspar (Abies grandis) en de douglasspar. De snelgroeiende reuzenzilverspar kan, zeker in zijn natuurlijke verspreidingsgebied, tot grote hoogte uitgroeien. De Bosgroep speelt dus een actieve rol bij het adviseren over de (her)beplanting. Jansen: 'We baseren ons advies op de Rassenlijst Bomen. Vaak valt de keuze op plantmateriaal dat bijdraagt aan de biodiversiteit en de houtproductie en dat bovendien een recreatieve waarde heeft. Recentelijk hebben we een boomkweker zaden geleverd van een gecertificeerd naaldbomenbestand. Het betreft een variëteit die op deze Rassenlijst te vinden is en een hoge droogteresistentie heeft. Daartoe hebben we zelf kegels verzameld op een Twents landgoed van de species die het goed doen op de bodem waarvoor ze bestemd zijn. Over enkele jaren hopen we 50.000 pluggen van het nieuwe plantgoed te kunnen uitzetten.'

Aanbesteden en afvoer

Ook bij aanbestedingen van het bos- en natuuronderhoud biedt de Bosgroep ondersteuning. Opzichter Kruijer vertelt hoe dit bij de MvW in zijn werk gaat. Dat is niet bijzonder gecompliceerd: 'We besteden de werkzaamheden onderhands aan; de Bosgroep kijkt daarbij over de schouder mee. We nodigen daartoe een aantal marktpartijen uit om in te schrijven. We hanteren voor de dunning criteria waaraan de werkzaamheden moeten voldoen. Die kunnen de opdrachtnemers onder meer vinden in ons bosbeheerplan. Gunning bij dunnen vindt meestal plaats op basis van hun inschrijving. We kennen de inschrijvende partijen vrij goed; we selecteren ze zelf. Daarom vinden we het niet noodzakelijk dat ze naast hun offerte een plan van aanpak aanleveren waarin ze hun werkwijze en hun kwaliteiten omschrijven. De Bosgroep voert voor ons de directie bij de uitvoering van de werkzaamheden.'

'Het streven is het hout regionaal een bestemming te geven als timmerhout'

Kruijer: 'Ons streven is om het hout dat we bij de MvW kappen regionaal een bestemming te geven als timmerhout, zoals in vroegere tijden. Hout van wat mindere kwaliteit is bruikbaar voor de productie van bijvoorbeeld pallets of voor gebruik binnenshuis. Hiertoe zijn er al afspraken gemaakt met een regionale houtzagerij en een aannemer. De kwaliteit van het douglashout dat bij ons groeit, doet overigens niet onder voor die van douglashout van Duitse herkomst; alleen bevat het Duitse hout minder noesten. Dat komt doordat men daar tijdens de groei de onderste takken steeds verwijdert. Tot tientallen jaren geleden gebeurde dat in onze productiebossen trouwens ook.'

Maatschappij van Weldadigheid.

Johannes van den Bosch komt in 1818 met een ambitieus plan om de armoede in ons land te bestrijden. Dat wil hij realiseren door de stichting van landbouwkoloniën. Hiertoe koopt hij in Drenthe woeste grond aan. De proefkolonie Frederiksoord vormt de start van de invloedrijke geschiedenis van de Maatschappij van Weldadigheid. Eind 1818 staan daar 52 boerderijtjes te wachten om arme stedelingen te op te vangen. Hier kunnen ze op werk en onderdak rekenen. De kinderen gaan er verplicht naar school en er is een eigen ziekenfonds. Er komen kerken, winkels, scholen en zelfs rustoorden. Met deze sociale voorzieningen loopt de Maatschappij van Weldadigheid 80 jaar vooruit op de rest van Nederland, waarmee ze wordt beschouwd als de bakermat van onze verzorgingsstaat. Een leuk feitje is dat één op de zestien Nederlanders afstamt van een voormalige bewoner van de gevormde zeven koloniën. De stichting beschikt over een bijzonder belevingsmuseum: de Proefkolonie, dat bezoekers zo'n 200 jaar terugbrengt in de tijd. Het boek Paupers en boeven van Jan Libbenga geeft een aardig beeld van het leven in de vijf koloniën in ons land.

Aanwasboring grove den: hulpmiddel bij het tellen van de jaarringen van bomen bij een bosinventarisatie (foto: Bosgroepen)

Drie Bosgroepen

De Bosgroepen zijn onafhankelijke coöperatieve verenigingen van en voor eigenaren van bos- en natuurterreinen. Zij adviseren en ontzorgen hun leden bij het duurzaam beheer en de ontwikkeling van bos en natuur. Wat expertise betreft richten de drie regionale coöperaties - Bosgroep Noord-Oost Nederland, Midden Nederland en Zuid Nederland - zich op alle onderdelen, van onderzoek, advies en het opstellen van een beheer- of inrichtingsplan tot de uitvoering in het veld en de begeleiding daarvan. Hierbij speelt de jarenlange ervaring en de kennis van de leden en hun terreinen een belangrijke rol. De drie Bosgroepen tellen samen meer dan 1.700 leden, verspreid over heel Nederland. Dit zijn particulieren, stichtingen, landgoederen, abdijen, zorginstellingen, natuurbeschermingsorganisaties, waterleidingmaatschappijen en overheden, zoals waterschappen, defensie en gemeenten. Samen hebben de leden bijna 500.000 hectare bos en natuur in eigendom of beheer. De beheerders in dienst van de Bosgroepen, ecologen en andere specialisten, werken veel samen met hogescholen, universiteiten en natuurbeschermingsorganisaties in en buiten Nederland. Nieuwe kennis en technieken kunnen ze dan ook snel in de praktijk toepassen. De Unie van Bosgroepen is de overkoepelende organisatie van de regionale Bosgroepen. Deze Unie bundelt subsidieaanvragen, fungeert als spreekbuis naar de rijksoverheid en coördineert projecten die de Bosgroepen gezamenlijk uitvoeren. Zo zijn er de jaarlijkse beheerdersdag en de Nederlandse Rondhoutveiling, die door de Bosgroepen en diverse partners worden georganiseerd.

De Nederlandse Rondhoutveiling 2023 (foto: Bosgroepen)

REACTIES

Er zijn nog geen reacties.

Tip de redactie