Herstelde beek in Hengelo zorgt dat water terugkeert in de stad

ARTIKEL

Bart Mullink, donderdag 1 december 2022

286 sec

Herstelde beek in Hengelo als hart van een levendig groen plein

Het station van Hengelo (O) heeft niet langer een 'achterkant'. Vroeger was dat het Industrieplein, maar dat veranderde in een 'tweede voorkant'. De zware industrie heeft zich teruggetrokken. De historische Berflobeek die uit de stad verdween, keerde terug en stroomt nu dwars over een levendig plein.

De skatebaan wordt gewaardeerd. Foto Tjeerd Derkink

Skatersparadijs, uitgaansgebied, looproute naar het station, park, waterbouwkundig kunststukje: het Industrieplein in het Overijsselse Hengelo is het allemaal. 'De dynamiek op dit plein is gigantisch', zegt Peter Lubbers van Buro Lubbers. Lubbers maakte het ontwerp voor het nieuwe plein waarvan nu vooral de naam nog verwijst naar de vroegere industriële bestemming.

Het is een levendig plein met een groene uitstraling. Door te kiezen voor grote maten bomen, die in een relatief hoge dichtheid werden geplant, zorgt het groen direct voor een aangename beschutting. Een grote variatie aan bomen, heesters en vaste planten wist Lubbers op het plein een plek te geven, ondanks dat er behoorlijk wat bestrating ligt. En al die flora trekt fauna aan. Veel soorten insecten en vogels komen op het plein af, meldt René Segerink van gemeente Hengelo enthousiast.

En mensen ook. Grote aantallen treinreizigers lopen er overheen, op weg naar of van het station, of de taxistandplaats, die er ook nog een plaats kreeg. Skateliefhebbers uit Hengelo en wijde omtrek zorgen voor vrolijke drukte op de skatebaan. Rondom het plein staan gebouwen, vaak industrieel erfgoed, die veel bezoekers trekken, waaronder een ROC. 'Op dit plein komt heel veel samen', verklaart Segerink, die met Lubbers samenwerkte om van het Industrieplein iets moois te maken.

'Overal langs het tracé werd de regenafvoer afgekoppeld van het riool en naar de beek geleid'

Groen

Het is bijzonder dat ernaast alle stedelijke functies ook mogelijkheden werden gevonden om het plein een groene aankleding te geven en de biodiversiteit te vergroten. En dan is er nog de beek die over het plein moest. Deze had in het verleden een andere route en is dus nooit eerder op deze locatie geweest. 'De reden dat we de beek juist hier zichtbaar wilden maken, is deels symbolisch', stelt Lubbers. 'Hiermee laat je het verhaal zien van deze en andere beken die vroeger door de stad stroomden.' Tegelijkertijd heeft de beek nog een belangrijke functie die helemaal van deze tijd is: de opvang van regenwater. Op het plein, en ook elders langs de beek, werd de volledige regenafvoer, inclusief die van de daken in de omgeving, erop aangesloten.

Gemeenten overal in Nederland geven water weer meer ruimte in de stad. Hengelo is geen uitzondering, verklaart Lubbers. 'Wij zijn verspreid door Nederland betrokken bij veel stedenbouwkundige projecten, waarin telkens de wateropgave een belangrijke plaats heeft.'

Bij extreme neerslag moet op veel manieren overtollig regenwater kunnen worden opgevangen. Dat kan in de grond door stenige omgevingen groener te maken: het bekende 'stenen eruit, planten erin'. Extra bergingscapaciteit kan verder gecreëerd worden in de vorm van open water, wadi's en tijdelijke overloopgebieden. Beken en grachten die werden gedempt, keren op meer plaatsen terug. Veelal met zowel een aantrekkelijke stedelijke omgeving als beter waterbeheer als doel.

Peter Lubbers: 'Overal waar we bij stedenbouwkundige projecten betrokken zijn, heeft water een belangrijke plaats'

'Omdat het geen gebruikelijk beplantingsplan is, is meer overtuigingskracht nodig om mensen mee te krijgen'

Buffer

Op het Industrieplein is met de Berflobeek een in het oog springende illustratie van zo'n buffermogelijkheid gemaakt. De stroom kan bij veel wateraanbod flink groeien. Dat het terugbrengen van deze historische beek in de stad ook bijdraagt aan een betere waterhuishouding is de reden dat het waterschap een financiële bijdrage leverde aan het project.

De beek, die vroeger een open riool met afval van fabrieken en bewoners was, werd ooit juist met een vies gezicht uit het stadsbeeld verwijderd. Eerst werd een steeds groter deel van de onwelriekende stroom ondergronds gebracht. De beek liep daar door rioolbuizen. In de jaren 60 werd een omleidingsroute buiten de stad gemaakt. En nu loopt de beek dus weer opgefrist dwars door Hengelo. De groene oevers zijn zo ingericht dat er bij wateroverschotten veel buffercapaciteit beschikbaar is.

Kunststukjes

Het industrieplein is de grootste blikvanger van het traject, maar ook elders zijn de afgelopen jaren kunststukjes tot stand gekomen, onderstreept Segerink. 'Het beekproject is uitgevoerd over een traject van ongeveer één kilometer. Dit begint bij het Fanny Blankers-Koen-stadion aan de oostkant van de stad en gaat daarvandaan richting het station.

Bij de grote herinrichtingsoperatie van het naast het stadion gelegen Veldwijk Noord werd de beek al teruggebracht in deze wijk. Vanuit deze wijk loopt het traject door de Watertorenlaan, waar de middenberm op de schop ging voor de nieuwe blauwe bestemming. Vervolgens gaat de route verder parallel aan het spoor. De beek langs de spoorlijn bovengronds brengen bleek technisch moeilijk. Daarom duikt hij hier ondergronds om bij het Industrieplein weer boven te komen. Daarna gaat hij nog één keer een buis in, onder het station door. Aan de andere kant van het station stroomt de beek verder in een gedeelte dat al bovengronds was.

De Berflobeek kan wisselen in omvang. Foto: Tjeerd Derkink

Erfgoed

Daardoor bestaat de 'achterkant' van het station niet meer. 'De term was passend toen de zware industrie er domineerde. Nu is het een tweede voorkant geworden', onderstrepen de twee mannen. Lubbers: 'Met het herbestemde industriële erfgoed eromheen en de nieuwe dynamiek die is ontstaan, is het een totaal andere plek geworden. De metamorfose is vergelijkbaar met die van Strijp S in Eindhoven of de Tilburgse Spoorzone.'

Het levendige plein is omringd door industrieel erfgoed dat is opgegaan in nieuwe bestemmingen, zoals een muziekcentrum, horeca, winkels en een groot ROC. 'Dat telt ruim 7000 leerlingen waarvan er dagelijks 5000 tot 6000 met de trein komen. Die lopen allemaal over het plein.' Lubbers: 'Tel daar de bezoekers aan het muziektheater en andere bedrijvigheid in de omgeving bij op. Dan zijn er nog de bewoners van de grote aantallen nog geplande nieuwe woningen aan deze zijde van het station, waar een heel nieuw stadsdeel aan het ontstaan is. Voor de bewoners is het plein de verbinding met het station en de binnenstad.' Tegelijk is het plein een hotspot voor skaters en de gemeente ziet er ook nog ruimte voor kleine festivals.

René Segerink: 'Ondanks het extreme zomerweer zien we nauwelijks schade'

Schaduw

De keuze voor groot plantmateriaal is niet alleen vanwege de gebruikers, maar ook voor de bomen zelf. Segerink vertelt dat het plein voorheen een stenen vlakte was met weinig schaduw. Tel daar de invloed van de hoge gebouwen eromheen bij op, waaronder een van dertien verdiepingen met een volledig glazen gevel, en het wordt duidelijk dat het geen plantvriendelijke omgeving was. 'De schaduwwerking die direct ontstond dankzij het grotere formaat plantmateriaal in combinatie met een grote plantdichtheid moest ervoor zorgen dat de bodem veel minder uitdroogt. Dit blijkt te werken. We zitten nu in het derde seizoen na aanplant. Dan geef je in principe geen water meer. De planten groeien niettemin goed. Ondanks de extreme omstandigheden deze zomer, met temperaturen tegen de 40 graden, is er op een klein beetje zonnebrand na nauwelijks schade. We hebben nog geen extra water hoeven geven.'

Om een geschikt assortiment uit te zoeken, gingen Segerink en Lubbers samen naar boomkwekerij Van den Berk. 'Toen Lubbers met zijn plantenlijstje aan kwam zetten, viel me gelijk op dat ik veel soortnamen herkende van mijn opleiding. De gedachte was: liever een sterke plant die iets minder uitbundig bloeit maar het op dit plein beter gaat doen dan moeilijke nieuwere cultuurvariëteiten. Door een goede organische bemesting is ook het bodemleven snel goed op gang gekomen. Het resultaat is heel goed. Het is precies geworden wat we voor ogen hadden.'

'De metamorfose is vergelijkbaar met die van Strijp S in Eindhoven of de Tilburgse Spoorzone'

Het plein, met op de achtergrond het station en het theater

Groen breekt het zicht op hoogbouw

Beplantingsplan

Hoewel het resultaat alom lof krijgt, is met de opzet volgens Lubbers bepaald niet de makkelijkste weg gekozen. 'Omdat het geen gebruikelijk beplantingsplan is, kun je vanzelfsprekend meer weerstand verwachten. Er zijn heel veel bomen geplant, verschillende soorten, waarvan de kronen door elkaar mogen groeien. Dat wijkt af van wat gebruikelijk is. Het klopt dat je niet alles zomaar door elkaar kunt zetten', erkent hij. Het is daarom goed om te weten wat je doet. Dat is hem wel toe te vertrouwen, is zijn boodschap. Als voorbeeld vertelt hij over alle succesvolle projecten van de afgelopen dertig jaar.

Goede gesprekken zijn hard nodig, weet hij: 'Je moet vaak opboksen tegen mensen die vanuit het beheer anders tegen zaken aan kijken. Zij zijn andere manieren van werken gewend. Ze merken dan dat wij meer bomen willen planten, relatief dicht bij gebouwen. Ik kan me de scepsis voorstellen, want als het niet goed uitpakt, zijn zij degenen die de klachten krijgen. Je moet daarom met bewijzen komen en referenties laten zien. Dankzij de steun van een paar ambtenaren zoals René is het in Hengelo allemaal goed gelukt. Het resultaat is fantastisch en dan is alle kritiek snel vergeten.'

REACTIES

		Hans Thursday 13 October 2022

Prachtig, groen én water terug in de stad!! Past helemaal in de klimaatopgave van nu met tevens een forse verbetering van de kwaliteit van de leefomgeving (en dus van de gezondheid van de bewoners).

Tip de redactie