Mysterie grondnesten eikenprocessierups opgelost

NIEUWS

Willemijn van Iersel, woensdag 30 september 2020

205 sec

Het Kenniscentrum Eikenprocessierups heeft haar onderzoek naar de grondnesten van de eikenprocessierupsen afgerond. Tot op heden was het onbekend wat de rupsen daar deden en hoelang ze daar verbleven. Dit compliceerde het beheer van de jeukrups.

Eikenprocessierupsen kruipen de grond in

Meerjarig onderzoek van het Kenniscentrum toont aan dat eikenprocessierupsen in de grond kunnen verpoppen tot vlinder, maar daar ook in grote aantallen tenminste tien maanden in verlengde diapauze kunnen gaan. Hierna kruipen ze in juni kruipen met brandharen uit de grond. Positief is dat ook sluipvliegen en -wespen in de grond overleven. Ze parasiteren vooral de mannetjes.

Mysterie

Op diverse plaatsen werden afgelopen jaren in juni en soms al in mei eikenprocessierupsen aangetroffen die al in het vierde larvestadium bevonden. Rupsen met brandharen. Dit klopte niet met het 'normale verloop' van de eikenprocessierups, verder werd dan opgemerkt dat het blad in de boom minder aangevreten was dan je zou verwachten op basis van het grote aantal ver ontwikkelde rupsen. Dit mysterie deed zich ook voor op locaties waar in het voorjaar preventief gespoten was met nematoden of bacteriepreparaten. Kortom waar kwamen deze rupsen toch vandaan? Het antwoord: grondnesten.

Verpoppen in de grond

In 2018 zijn twintig bomen gemarkeerd waarbij eikenprocessierupsen tussen eind juni en begin juli de bodem in kropen. De bomen werden nauwgezet gevolgd om te kijken hoe de rupsen zich zouden ontwikkelen. Een jaar later kropen de rupsen uit de eitjes die door vlinders in 2018 werden afgezet. Deze rupsen toonde het normale gedrag en vormden nesten. Tot de eerste week van juni was er sprake van een normaal verloop van de ontwikkeling van de rupsen. Vanaf begin juni tot medio juni 2019 kwamen de eerste eikenprocessierupsen uit hun grondnesten. Deze rupsen verkeerden in het vierde larvestadium. De populatie uit de grond mengde zich met de aanwezige populatie in de eiken. Dit had kaalvraat van de eiken als gevolg.
Vanaf 7 juli 2019 trokken de eerste groepen rupsen weer de grond in, vaak aan de voet van de eik, maar verder van de bomen af.

Hierna zijn twintig bomen gemarkeerd en voorzien van horgaas om de stammen. Na vernielingen bleven er zes netten over om te bestuderen. Vanaf 2 augustus begonnen de eerste vlinders uit de grond te komen en omhoog te kruipen langs de stam. Achter de helft van de netten kwamen wel duizenden vlinders uit de grond achter het gaas. Opmerkelijk was dat er ook vlinders, ruim één meter van de eiken uit de grond kwamen. Hiermee is een definitief bewijs geleverd dat eikenprocessierupsen niet alleen in de bomen verpoppen, maar ook in de grond.

Hiermee is een definitief bewijs geleverd dat eikenprocessierupsen niet alleen in de bomen verpoppen, maar ook in de grond

Rupsen in verlengde diapauze in de grondnesten

In 2020 werd per boom geteld hoeveel rupsen er de grond in kropen. Er werden nieuwe bredere netten geplaatst om zoveel mogelijk vlinders te vangen. De netten werden dagelijks vroeg in de ochtend gecontroleerd op de aanwezigheid van vlinders en andere insecten, waaronder sluipvliegen en sluipwespen. In totaal zijn er vanuit de zes bomen zo'n tienduizend rupsen de grond in gekropen. In totaal zijn er 4646 vlinders achter de netten gevangen. Dit waren 1803 mannetjes en 2843 vrouwtjes. Kortom zo'n 500 rupsen verblijven in de grondnesten om daar in diapauze te gaan.

Verder werden er 2432 sluipvliegen en 273 sluipwespen gevangen in de netten. De natuurlijke vijanden gaan dus met de rupsen mee de grond in en zijn in staat om uit de grond te kruipen.

Meer vrouwelijke vlinders

Opvallend is dat het aantal vrouwtjesvlinders vele malen hoger is dan het aantal uitgekomen mannetjes. Normaal gesproken is de verhouding anderhalf tot twee mannetjes per vrouwtje. Het lijkt erop dat de vrouwelijke rupsen minder geparasiteerd worden door sluipvliegen en sluipwespen dan de mannelijke rupsen als ze in het vijfde larvestadium verkeren. Dit vraagt om nader onderzoek. Onbekend is of nog meer eikenprocessierupsen zich in de grond bevinden en wanneer ze eruit komen. Daarom worden de bomen in 2021 wederom voorzien van netten om te kijken of er nog meer rupsen, vlinders of parasieten uit de grondnesten komen.

Eiafzet laag op de bomen

Eerder berichtte het Kenniscentrum Eikenprocessierups al dat vlinders die uit grondnesten komen ook eitjes kunnen afzetten lager op de stam van de boom. Om hierover een definitief bewijs te krijgen, zijn vijftig bomen die grondnesten hadden in Gelderland, Drenthe, Overijssel en Friesland geïnventariseerd. In totaal zijn op deze bomen 78 eipakketjes aangetroffen op de stamscheuten. Eikenprocessievlinders die uit de grond komen paren dus ook lager op de stam en indien een stamscheut aanwezig is, wordt ook deze benut voor het afzetten van het eerste deel van de eitjes.

Grondnesten betekenen dat je de bespoten locaties ook later in het seizoen nog goed in de gaten moet houden en bedacht moet zijn op het inbouwen van extra capaciteit voor wegzuigen van rupsen

Gevolgen grondnesten voor beheersing eikenprocessierups

De aanwezigheid van grondnesten maakt de beheersing van de eikenprocessierups nog ingewikkelder. De rupsen in de grondnesten omzeilen de preventieve bespuitingen van eiken met nematoden en bacteriën. De bespuitingen worden namelijk al eerder in het seizoen gedaan. De meeste rupsen komen pas in juni uit de grond en hebben dan al brandharen, waardoor bespuitingen dan niet meer kunnen. Het betekent dus dat je als boomeigenaar de bespoten locaties ook later in het seizoen nog goed in de gaten moet houden en er bedacht op moet zijn dat je op risicolocaties nog voldoende capaciteit moet hebben om eikenprocessierupsen weg te zuigen.

Het wegzuigen van nesten en rupsen uit de bomen voordat de vlinders uitvliegen en weer eitjes afzetten is geen garantie dat er geen eitjes afgezet worden in je bomen. De vlinders die uit de grondnesten komen heb je niet weg kunnen zuigen. Het kan dus verstandig zijn om bedacht te zijn op de aanwezigheid van grondnesten door bijvoorbeeld te kijken of je verlaten nesten ziet.

Doordat vlinders die uit grondnesten komen veel eitjes op stamscheuten afzetten, kan het verwijderen van stamscheuten na de vluchtperiode een manier zijn om veel eitjes te verwijderen.

Er is vastgesteld dat sluipvliegen en sluipwespen met de eikenprocessierupsen de bodem in gaan en daar hun cyclus kunnen voltooien. Het stimuleren van natuurlijke vijanden is dus ook voor de beheersing van grondnesten een interessante optie.

Bron: Kenniscentrum Eikenprocessierups via NatureToday

LOGIN met je e-mailadres om te reageren.

REACTIES

Pius Floris
Friday 2 October 2020

Complimenten met een prachtig en verhelderend onderzoek. Daar kan het kenniscentrum eikenprocessierups trots op zijn.
Wellicht kan er in het vervolgonderzoek ook worden meegenomen dat er tot op heden circa 30 soorten bodem en wortelschimmels zijn geidentificeerd die zich gedragen als notoire vleeseters. In andere woorden. Niet alleen insecten maar ook schimmels zijn in staat om de larvendruk in de bodem laag te houden. Andersom gesteld: problemen met allerlei ongewenste schadeveroorzakers, van taxuskever tot engerlingen en worteletende nematoden komen alleen tot ontwikkeling bij een chronisch gebrek aan bodemschimmels. Heel veel succes gewenst bij het vervolgonderzoek.

Tip de redactie