Iedere boom zou met mycorrhiza-schimmels geplant moeten worden

ARTIKEL

Sjoerd Rispens, maandag 13 april 2020

284 sec

Mycorrhiza-schimmels, een samenlevingsvorm van schimmels en planten, worden gebruikt bij het aanplanten van bomen, wat zorgt voor optimalisatie. Maar dat is een vrij algemene definitie. Wat zijn mycorrhiza's nou precies? Hoe werken ze en worden ze veel gebruikt? Dr. ir. Jacqueline Baar van Soil Best en Pius Floris laten hun licht over deze vragen schijnen.

Definitie

Als je op internet de definitie van mycorrhiza-schimmels opzoekt, lees je onder meer het volgende: een samenlevingsvorm van schimmels en planten via de wortels. 'Maar daar gaat het eigenlijk al meteen verkeerd', zegt Jacqueline Baar, afgestudeerd en gepromoveerd op mycorrhiza. 'Vaak wordt het woord mycorrhiza gebruikt, maar dat slaat alleen op het worteltopje zelf. Het gaat om de schimmels, de mycorrhiza-schimmels dus. Je hebt meerdere soorten. De uitleg over hoe ze werken neemt al gauw een paar uur in beslag.'
Samen met Wim Ozinga schreef Baar het boek 'Mycorrhiza-schimmels, een sleutelfactor voor duurzame landbouw en natuur'. Zo ongeveer alles wat je over de schimmel wilt weten, staat in dat boek.

Typen

Wat zijn mycorrihza-schimmels nou precies? Het woord, zo schrijft Baar, is afgeleid van de Griekse woorden mykos (schimmel) en rhiza (wortel). Deze schimmels zitten een groot deel van het jaar verscholen in de bodem en vormen meestal in de nazomer of in de herfst paddenstoelen. De meeste planten in ecosystemen leven in symbiose met schimmels. Als een plant dat doet, zegt men ook wel dat een plant mycorrhiza vormt. De wortels van planten die samengegroeid zijn met mycorrhiza-schimmels noemen we gemycorrhizeerde wortels. Kenmerkend voor de schimmels is dat ze met hun plantenpartner leven in een gebalanceerd samenlevingsverband, waarvan beide profijt hebben en waaraan ze allebei bijdragen. Men noemt dit ook wel mutualistische symbiose. Binnen de mycorrhiza-schimmels zijn weer verschillende typen te onderscheiden die in symbiose leven met planten. De vier belangrijkste en meest voorkomende soorten zijn ectomycorrhiza-schimmels, ectendomycorrhiza-schimmels, arbusculaire mycorrhiza-schimmels en ericoïde mycorrhiza-schimmels.

Nutriënten

Mycorrhiza-schimmels hebben dus een functionele rol binnen een ecosysteem. Ondergronds levende mycorrhiza-schimmels hebben invloed op bovengrondse processen. Ze spelen een rol bij de kieming van zaden en groei van jonge bomen in bossen. De uitgebreide netwerken van schimmeldraden van oudere bomen geven jonge bomen de mogelijkheid om hun wortels in een hoog tempo een symbiose te laten aangaan met ectomycorrhiza-schimmels. Daardoor kunnen jonge bomen nutriënten opnemen uit het bestaande netwerk, waaronder koolstof die afkomstig is van de fotosynthese van oudere bomen.

Afgestorven

Een andere belangrijke functie is de vermindering van droogtestress. Vooral op droge zandgronden kunnen specifieke mycorrhiza-schimmels bijdragen aan de opname van water uit de diepere bodemlagen. Op die manier kunnen gemycorrhizeerde bomen en planten groeien op droge gronden waar niet-gemycorrhizeerde planten reeds zouden zijn verdroogd of afgestorven. Daarnaast verbeteren mycorrhiza-schimmels de bodemstructuur. Ze bevorderen de vorming van bodemaggregraten. Die zijn van belang voor een goede bodemkwaliteit in landbouwsystemen. Tevens verminderen de schimmels de ziektegevoeligheid van planten aanzienlijk.

Rotonde Starnberg, achterblijvende kers

Rassen

Het moet worden opgemerkt dat de ene plantensoort makkelijker een symbiose aangaat met mycorrhiza-schimmels dan de andere. Dat betekent volgens Baar dat de hoeveelheid kolonisatie van plantenwortels met mycorrhiza-schimmels per plantensoort kan verschillen. Het uitgangspunt is: naarmate de wortels van een plant meer gekoloniseerd zijn met de schimmels, is er ook meer activiteit wat betreft de opname van nutriënten en ziektewerende eigenschappen. De verschillen in symbiose variëren dus tussen plantensoorten. Zo is er de grove den, die zonder mycorrhiza-schimmels niet groeit. En zo zijn er ook soorten waarvan de groei en ontwikkeling zonder de schimmels juist beter gaat. Uit eerder onderzoek is ook gebleken dat er verschillen bestaan tussen de rassen van een plantensoort. Met name landbouwgewassen zijn de laatste decennia zo veredeld dat ze minder gevoelig zijn voor pathogene schimmels en bacteriën, waardoor deze rassen de kolonisatie van arbusculaire mycorrhiza-schimmels onderdrukken. Als er verminderde kolonisatie optreedt door de schimmels, neemt het belang van die schimmels af, met als gevolg een verminderde opname van nutriënten uit de bodem.

Inheemse soorten

'Iedere boom zou moeten worden aangeplant worden met mycorrhiza-schimmels', zegt Baar. 'Er worden en zijn de afgelopen jaren veel bomen aangeplant. Maar als je dat doet zonder deze schimmels, is dat minder effectief. Bomen met mycorrhiza-schimmels nemen bewezen twee tot drie keer zoveel CO2 op. CO2-opname is in deze tijden met klimaatdoelstellingen belangrijker dan ooit. Mycorrhiza's helpen daarbij. Veel boeken over schimmels zijn geschreven in een tijd dat er nog geen klimaatdoelstellingen waren; daar wordt dus niet op ingegaan. Maar naast alle voordelen die er normaal al zijn, is de bijdrage aan een oplossing van het klimaatprobleem van cruciaal belang. We moeten zoveel mogelijk inheemse soorten toepassen.'

Bodemstructuur

'Als je naar de afgelopen zomers kijkt, vooral die van 2018, zie je dat we met steeds meer extremen zoals droogte te maken krijgen', gaat Baar verder. 'Met mycorrhiza's krijg je een veel betere bodemstructuur. Mycorrhiza-schimmels kunnen nog water aanleveren via hun schimmeldraden, die kunnen wortelen in de kleinste poriën en waar wortels niet kunnen komen.'

Veranderingen

Pius Floris Boomverzorging verkoopt mycorrhiza's in ruim veertig landen en levert ook in heel Nederland. 'Wij werken al 25 tot 30 jaar met mycorrhiza's', vertelt Pius Floris, de grondlegger van het bedrijf. 'We hebben er veel kennis van en ervaring mee. Als ik terugkijk naar de beginperiode, dan is er over het algemeen niet veel veranderd; het principe is nog steeds hetzelfde. Er is nu wel veel meer kennis. De producten zijn aangepast, maar hebben nog steeds dezelfde naam.'

Rotonde Starnberg, kers met mycorrhiza

Droge grond

Hoe werkt het toepassen precies? 'Je maakt om te beginnen een plantgat', legt Floris uit. 'Als je dat doet, maak je de bodem niet dood, maar je brengt hem wel een behoorlijke klap toe. Daar moet je dus voorzichtig mee zijn. Daarna zet je de boom erin en die stel je op de goede hoogte. Als je de goede hoogte hebt gevonden, kluit je de planten met zand eromheen tegen de stam aan. Pas daarbij op dat je ze niet te diep plant, want dat is doodsoorzaak nummer een. De randen moet je altijd ruw en vierkant maken. De wortels willen er namelijk zo snel mogelijk uit. Als ze in een hoekje worden gedwongen, groeien ze altijd naar buiten. Dan moet je de mycorrhiza's door de uitkomende grond mengen en de bovenste dertig centimeter van de grond vullen. Daardoor krijg je meer wortelgroei. Rond de wortels ontstaan dan de schimmels die nodig zijn, waardoor de bomen de droogste grond hebben. Bij dertig procent spreken wij van droge grond. Maar door de symbiose van de wortels met mycorrhiza halen wortels tot vijftien procent droogte.'

Geen gemeenten

'Gemeenten passen dit nog maar heel beperkt toe', zegt Floris. 'Al zijn er wel een paar die het juist uitgebreid toepassen, enkele gemeenten in Limburg bijvoorbeeld. Dat ze dat niet doen, is voornamelijk een kwestie van onkunde en opzien tegen de kosten. Die gemeenten gebruiken de kosten vaak als argument; de eerste vraag is altijd: wat kost dat? Maar dat is een verkeerde denkwijze. Je kunt je beter afvragen: wat kost het als je het niet doet? Wij hebben als bedrijf geen contact met gemeenten. Het interessevlak ontbreekt simpelweg; dan is het tijdsverspilling om bij hen aan te kloppen en ze hierop te wijzen.'

Gebrek aan kennis

Floris laakt de instelling van veel gemeenten, omdat mycorrhiza absoluut aanslaat. 'Wij zouden ons als bedrijf nooit met mycorrhiza inlaten als het niet zou werken', zegt hij. 'Wij gaan geen onzin verkopen. We maken al jaren een goede groei door dankzij deze schimmels. Dat lukt natuurlijk nooit als het product niet zou aanslaan. Gemeenten laten het wel vaker aankomen op inboetkosten. Ze gooien zo enorm veel geld weg. Het planten van bomen wordt drie keer zo duur door slecht beleid. Er heerst helaas een groot gebrek aan moderne kennis.'

Voordelen

Floris noemt drie voordelen van de schimmels die gemeenten in hun oren moeten knopen. 'De aanslag is veel beter, de ziektegevoeligheid loopt sterk terug en de droogtebestendigheid is veel groter.'

Gat

'Mycorrhiza's horen gewoon bij plantenwortels, net zoals chlorofyl bij een blad hoort', stelt Floris. 'Als je wat anders denkt - en ik hoor al heel lang andere dingen uit allerlei hoeken - dan is het vrij simpel: dan moet je terug naar school. Aan meningen hebben we niks. Ik kom uit Brabant en ben katholiek opgevoed. Wij hadden vroeger een priester in het dorp. Vlak voor zijn dood gaf hij nog een interview aan de krant. Een van de beste uitspraken uit dat interview was: als je iets vindt, dan heb je niet goed gezocht. Dat geldt hier net zo goed. Wij bemoeiden ons vroeger niet zoveel met dit soort dingen, maar dat zijn we wel weer gaan doen. Dat moest gewoon. Er zit helaas een enorm gat in de kennis van de bodem.'

LOGIN   met je e-mailadres om te reageren.

REACTIES

Ben Gerritsjans Monday 12 December 2022 Hallo, Zeer interessant. Ik was wel op de hoogte van de symbiose tussen bomen en schimmels maar heb nooit stil gestaan bij het toepassen van schimmeltoevoegingen zoals u hier beschrijft. De beschrijving van het planten onder het kopje 'Droge grond' kan ik niet goed volgen. Zou u eens kunnen kijken of de volgorde klopt zoals het planten beschreven wordt? Ik bedoel dit: nadat het plantgat is gemaakt wordt de boom op hoogte gesteld. Dan volgt aankluiten waarbij gewaarschuwd wordt om niet te diep te planten??? De diepte was toch al gesteld? Vervolgens beschrijft u dat de randen 'ruw en vierkant' gemaakt moeten worden, maar dat plantgat was toch al klaar en de kluit staat toch al in het gat. of moet de kluit geruwd en vierkant gemaakt worden. Bij het volgende ga ik de mist in waar u zegt: "Dan moet je de mycorrhiza's door de uitkomende grond mengen en de bovenste dertig centimeter van de grond vullen". Is het plantgat niet al gevuld bij het aankluiten en zand toevoegen tegen de stam..... Ik denk overigens dat een doorsnee tekening van het plantgat / stam / vulling een uitkomst zou bieden in uw uitleg, Een 'leek' als ik zou hiermee erg geholpen zijn. Overigens inhoudelijk een zeer gedegen en welkom verhaal. Hartelijke dank. Met vriendelijke groet, Ben

download artikel

Tip de redactie