Klimatische hemelboom

ARTIKEL

Michiel Mol, senior boomtechnisch adviseur Terra Nostra. Foto's: Henry Kuppen, maandag 17 juni 2019

172 sec

De Ailanthus of hemelboom profiteert van de klimaatverandering

Dat het klimaat verandert, zal de afgelopen jaren weinig mensen zijn ontgaan. Een stijging van de gemiddelde temperatuur, minder frequente neerslag, korte maar intense regenbuien en een langere groeiperiode zijn de belangrijkste kenmerken. Als bomen zich niet kunnen aanpassen, zouden ze langzaam maar zeker kunnen verdwijnen. De hemelboom, Ailanthus, is een van de geslachten die profiteert van de warmere perioden en geen moeite heeft met droogte.

Hemelboom nabij bloemengroothandel te Cuijk

De naam 'klimatische hemelboom' is een wat rare samenvoeging van 'klimaatboom' en 'hemelboom'. De bekendste soort die we in Nederland toepassen, is Ailanthus altissima. De soort groeit snel, is bodemvaag, prefereert stenige bodems en houdt niet van natte bodems en schaduwrijke standplaatsen. Verharding wordt goed verdragen. De halfopen kroon en de functie als drachtplant in de loop van de zomer zal menig mens en dier bekoren. Maar wat moeten we doen als de boomsoort invasieve eigenschappen blijkt te bezitten?
Vanaf de eerste meldingen uit 1996 is er op steeds meer plaatsen in het zuiden van het land, maar ook in meer noordelijke steden, sprake van een invasieve ontwikkeling. Daarom is de hemelboom door de NVWA op de lijst van invasieve exoten geplaatst. De factsheet vermeldt dat het gebruik van herbicide of het met wortel en al verwijderen van ongewenste hemelbomen het effectiefst zijn. Nu is de toepassing van herbiciden in openbaar groen al lange tijd niet meer toegestaan, en het tijdrovende met wortel en al verwijderen van ongewenste hemelbomen blijkt, evenals ringen of het afdekken met folie, onvoldoende effectief. Op de Deutsche Baumpflegetage van afgelopen mei werd speciaal over de bestrijding van de hemelboom een lezing ingelast, die specifiek over biologische bestrijding ging.

De hemelboom is daarom door de NVWA op de lijst van invasieve exoten geplaatst

Invasief gedrag hemelboom in parkbeplanting Maastricht

Zoals eerder gezegd, stelt de hemelboom geringe eisen aan de standplaats. Net als berk vind je de boom in en op muren en verder eigenlijk op alle onmogelijke locaties. Zaailingen kunnen na ontkieming in één groeiseizoen een hoogte van 1,8 tot 3,5 meter bereiken. Beschadig je het wortelgestel van een vitale boom, dan kun je rekenen op massieve opslag vanuit het wortelgestel. Uit wortelresten met een lengte van 1 cm kan een nieuwe boom uitspruiten. Wortelcontact maakt bestrijding zeer lastig, omdat ook bomen elkaar helpen door dik en dun. De uitbundige hoeveelheid zaad blijft tot twaalf jaar kiemkrachtig. De hemelboom maakt gebruik van allelopathie, een mechanisme waarbij de boom een substantie uitscheidt waardoor andere bomen niet ontkiemen. Door de herkomst uit Azië heeft de hemelboom in Europa vanuit ecologisch perspectief geen concurrenten en geen positie in een plantgemeenschap. Dat het aanraken van bladeren en bloemen kan leiden tot een allergische reactie, was voor mij nog onbekend.

Tijdens een achtjarig onderzoek aan het Institut für Forstentomologie, Forstpathologie und Forstschutz aan de Universität für Bodenkultur in Wenen is een biologische bestrijdingsmethode ontwikkeld. Het onderzoek richtte zich op de inzet van een specifieke schimmel die verwelkingsziekte veroorzaakt. De inspiratie hiervoor was een melding uit Tsjechië in 1998 over het plotseling afsterven van een oppervlak hemelboom in 1997. In de VS zijn vergelijkbare situaties beschreven die het gevolg waren van een schimmelinfectie door Verticillium nonalfalfae. Deze soort verwelkingsziekte heeft een beperkter aantal waardplanten dan V. Dahliae en V. albo-atrum subsp. Om ongewenste effecten op andere bomen te voorkomen, zijn vanaf 2013 proeven gedaan waarbij in totaal 43 andere boomsoorten en planten met V. Nonalfalfae werden geïnfecteerd. Om het verhaal niet al te lang te maken: uit isolaten van V. Nonalfalfae is het product Ailantex® ontwikkeld.

Over de uiteindelijke effecten van Ailantex op niet-hemelbomen is nog geen uitsluitsel

Bloesem van Ailanthus altissima

In een vervolgstadium van het onderzoek werd Ailantex toegepast op de hemelboom op verschillende standplaatsen en in verschillende levensfasen. Tevens werd onderzocht op welk tijdstip in het kalenderjaar de toepassing het effectiefst is en welke toepassingstechniek het beste rendeert.
Na toepassing op de massieve opkomst van de hemelboom stierf de groep na twee jaar geheel af. Na toepassing op oudere bomen in 2012 en in de zomer van 2013 was de kroon grotendeels transparant als gevolg van een proces van afsterving, waarna de boom in 2014 geheel afstierf.
De schimmel maakt handig gebruik van wortelcontact, zodat ook klonale uitbreiding van de hemelboom kan worden aangepakt. Bij toepassing op de hemelboom op zeer droge en natte locaties ziet men dat op natte locaties een trager effect zichtbaar is dan op droge locaties. De uiteindelijke mortaliteit is wel gelijk.

Over de uiteindelijke effecten van Ailantex op niet-hemelbomen is nog geen uitsluitsel. Het onderzoek op eiken, elzen en essen, populier, linde en 33 mediterrane boomsoorten loopt nog. Vooralsnog blijkt dat de geteste bomen tolerantie en/of resistentie hebben. Wel is er een verschillende uitwerking zichtbaar in het hout. Bij toepassing in openbaar gebied blijkt dat andere boomsoorten niet gevoelig zijn, geen symptomen vertonen van kroonsterfte.

Ailantex is onder deze merknaam beschikbaar, maar voor zover ik kon nagaan in Nederland door het Ctgb nog niet toegelaten. Ik hoop dat blijft hangen dat de bestrijding van invasieve hemelboom kan gebeuren op een biologische manier, eenvoudig, snel, effectief en tegen weinig kosten. Ook hoop ik dat niet alle bewust geplante hemelbomen binnen nu en gisteren het veld ruimen, omdat ze nu eenmaal op de lijst van invasieve exoten zijn opgenomen. Ook hemelbomen dragen bij aan het temperen van de effecten van klimaatverandering.

LOGIN   met je e-mailadres om te reageren.

REACTIES

Erhard Halmschlager Wednesday 17 July 2019 Dear Michiel Mol, I very much appreciate that our method of biological control of Tree-of-Heaven which I presented at the "Deutsche Baumpflegetage 2019" is also recognized in the Netherlands. However, there occurs a translation mistake in your article that states that "inspiration for the investigations was the reported spontaneous dieback of Tree-of-Heaven in the Czech Republic in 1997.", whereas the statement was that "inspiration for the investigations was a report of [Thomas] Cech (1998) [who is an Austrain colleague and phytopathologist from the BFW] on a spontaneous dieback of Tree-of-Heaven in Austria in 1997. Best greetings from Vienna Erhard Halmschlager

download artikel

Tip de redactie